|
راه های
اجرای عملیات آبخیز
/
عملیات
بیومکانیکی
....................................................................................................................................................
عملیات بیومکانیکی
عملیات بیومکانیک به تلفیقی از عملیات مکانیکی و
بیولوژیک اطلاق می گردد. در حقیقت نقش باز دارنده و
کوتاه مدت جلوگیری از فرسایش خاک به عملیات مکانیکی و
نقش تثبیت دراز مدت آن به عملیات بیولوژیک واگذار شده
است. به سخن دیگر کار مکانیکی مقدمه و بستر کار
بیولوژیک قرار گرفته و کار بیولوژیک کامل کننده و
تداوم دهنده ی کار مکانیکی خواهد بود.
به دلیل سادگی سازه های مکانیکی و احداث بانکت و تراس
و سودآور بودن عملیات بیولوژیکی (کاشت بذرعلوفه ای یا
درختان مثمر )این نوع عملیات می تواند با کمک وهمکاری
متقابل دولت (اعطای اعتبارات کم بهره یا بلا عوض) و
مردم (کار یدی و یا هزینه کرد ریالی) نتایج خوبی را
درپی داشته باشد. در ادامه به برخی از انواع عملیات
بیولوژیک اشاره می شود:
گیاهان با رشد خود (شاخه، برگ، ریشه) به تثبیت خاک های
اطراف خود کمک می کنند، آب، نور و بستر حاوی موادغذایی
غنی، تولید حداکثر و مطلوب را به دنبال دارد. کمبود
مواد غذایی یکی از عوامل محدود کننده ی رشد گیاهان
است، بنابراین در قسمتی از اراضی که با کمبود
موادغذایی روبه روست می توان با دادن کودهای (آلی و
شیمیایی) به رشد گیاهان کمک کرد. با این هدف در مراتع
وجنگل ها که یکی از منابع خدادادی تولید هوای پاک، آب،
علوفه ی دام، گیاهان دارویی و صنعتی هستند و همچنین در
خاک های عمیق با بافت متوسط (ساختمان خوب) که میزان
بارندگی بیش از 350 میلی متر باشد کود پاشی توصیه می
شود.
میزان کود مصرفی به نوع کود، میزان فقراراضی و میزان
بارندگی بستگی دارد، ولی بیشتر محققان میزان مطلوب
مصرف کودهای شیمیایی را 150- 100 کیلوگرم در هکتار می
دانند.
در راستای استفاده از کود ها اولویت در استفاده از کود
های کامل است این دسته کودها از مخلوط کردن نسبت های
مختلف مواد آلی و معدنی به دست می آیند، این کودها
علاوه بر دارا بودن عناصر اصلی، حاوی عناصر ریزمغذی
مورد نیاز گیاه هستند. با توجه به این که ریزمغذی ها
در خاک های قلیایی به خوبی جذب نمی شوند و راندمان
مصرف آنها پایین است، استفاده ی توام عناصر معدنی با
مواد آلی موجب جذب بهتر این عناصر به وسیله ی گیاه می
شود.
بانكت احداث جوي ها، پشته ها يا حفره هايي بر روي خطوط
تراز است كه به منظور جمع آوري آب هاي حاصل از بارش
برف و باران، كاهش سرعت آب و افزایش نفوذ آن به داخل
زمين احداث می شود. همچنين بانكت در مناطقي كه جريان
آب هاي سطحي شديد باشد، براي كنترل سيلاب احداث مي
گردد. لازم به يادآوري است عمق وعرض بانكت و ظرفيت آن
با توجه به شرايط منطقه و ميزان شديد ترين بارش بين 45
تا 90 سانتي مترمتغیر است.
بانكت بندي كه معمولاً
در اراضي مرتعي و جنگلي كاربرد زيادي دارد براساس
فرمولهاي تجربي از قبيل فرمول ساكاردي در آبخيزهاي
كشور طراحي و اجرا مي شود. تاثير بانکت بندی بر كاهش
فرسايش خاك از طريق كم کردن طول شيب دامنه ها صورت می
گیرد، بدين ترتيب كه سرعت رواناب بر روي يك دامنه قبل
از اينكه به آستانه فرسايش برسد از طريق بانكتهاي
احداث شده محدود مي شود و به عبارت ديگر
رواناب حركت يافته در بين فواصل بانكتها فرصت كافي جهت
رسيدن به سرعت آستانه ی فرسايش را نخواهد داشت و آب
جاري شده در داخل بانكتها جمع خواهد شد
فاروئينگ در پروژه هاي آبخيزداري شامل شيارهايي است كه
بر روي خطوط تراز احداث می شود. اين شيارها مانند
بانكتها عمل کرده و از حركت رواناب بر روي دامنه هاي
شيبدار جلوگيري مي کنند. بر همين اساس فاروئينگ موجب
كاهش ميزان فرسايش خاك در اثر محدود نمودن حركت رواناب
مي شود و لذا سرعت جريانهاي سطحي به سرعت حد آستانه
فرسايش نخواهد رسيد مگر اينكه فواصل تعيين شده براي
احداث فاروها بيشتر از ضوابط طراحي لحاظ شده باشد.
اين گونه عمليات كه به عنوان چاله سازي در مراتع اطلاق
مي گردند با ا بعاد مشخصي و به صورت رديفهاي مرتبي بر
روي ارا ضي مرتعي جهت افزايش رطوبت خاك بكار برده مي
شوند. عمليات پي تينگ برای اصلاح مراتع در مناطقي كه
داراي بارندگي متوسط سالانه بيش از 300 ميليمتر هستند
مورداستفاده قرار مي گيرد. اين گونه فعاليتها دراراضي
مرتعي با شيب كم به وسيله ی دستگاه
چاله
زن اجرا مي شود
تراس
بندي يكي از انواع عمليات های حفاظت آب و خاك است و به
دلیل هزینه ی بالا تنها در اراضي حاصلخيز كه از جنبه ی
توليد اقتصادی توان بيشتري دارند طراحي و اجرا مي شود.
براي طراحي تراسها از
فواصل عمودي بين آنها استفاده مي شود و بر اين اساس
همه ی فرمولهاي تئوريك و تجربي از طريق فواصل عمودي
آنها ابداع شده اند.
تراسها برعكس بانكت بندي موجب حذف شيب طولي دامنه ها
مي شوند لذا تاثيرشان بر روي رواناب و كاهش فرسايش
خاك از طريق حذف نمودن شيب صورت می گیرد. اين گونه
عمليات با حذف و يا كم نمودن شيب طولي موجب عدم حركت
رواناب بر روي دامنه ی شيبدار شده و ميزان رواناب
خروجي را كاهش مي دهد.
تراس بندي معمولاً برروي اراضي شيبدار با شيب 8 تا12
درصد طراحي و اجرا مي گردند و هر چه شيب دامنه افزايش
يابد حجم خاك برداري و خاكريزي نیز بیشتر شده و هزينه
ی احداث تراس بیشتر می شود بنابراين تراسها تنها در
اراضي كه توجيه اقتصادي و فني لازم را دارا باشند اجرا
خواهد شد.
هدف از تراس بندي کنترل اثرات تخريبي شيب زمين است، در
واقع تراس بندي عبارتست از ايجاد سطوح افقي جهت كشت
محصولات برروي زمين هاي شيب دار
نكات قابل توجه:
-
تراس بندي با ديواره هاي عمودي وشيب دار به منظور جمع
آوري آب بيشتر احداث مي شود.
-
كف ترس ها بايد افقي و با شيب بسيار كم ساخته شود تا
هدايت آب اضافي به پاي ديواره ی تراس و خروج آن آسان
تر شود.
-
خاك تراس بايد حاصلخيز وبراي كاشت از عمق لازم
برخوردار باشد.
-
فاصله ی مناسب تراس ها از يكديگر 120تا180سانتي متر
است.
-
سكوبندی
سكوبندي نیز يكي ديگر از
انواع عمليات های آبخيزداري است كه دراراضي كشاورزي
براي حفاظت خاك مورد استفاده قرار مي گيرد. اين گونه
عمليات عمدتاً شامل سنگچين نمودن با ارتفاع مشخص بر
روي خط تراز است. سكوبندي در اراضي شيبدار كه داراي
شيبي بين8 تا 15 درصد هستند كاربرد بيشتري دارد. با
توجه به اينكه سكوبندي از سنگهاي سرگردان مناطق مورد
نظر ساخته مي شود كم هزينه بوده و از طرف ديگر موجب
تماس بيشتر بذر با خاك خواهد شد. سكوبندي علاوه بر
افزايش توليد محصولات كشاورزي باعث اجراي شخم صحيح می
شود به طوري كه از حركت وسيله ی شخم كننده در جهت شيب
ممانعت
بعمل مي آورد. بنابراين سكوبندي علاوه بر تاثير مستقيم
بر روي حفاظت خاك در اصلاح شخم نيز نقش دارد.
هدف از ايجاد سكوها، جلوگيري از شدت يافتن جريان در
سطح زمين و نفوذ دادن آن در خاك است.
در اجرای عملیات سکو بندی به
نکات زیر باید توجه کرد:
-
خاك كنده شده را در قسمت پایین سكو ریخته تا دیواره
سكو ایجاد گردد.
-
برای محكم بودن دیواره های خاكی در پایین دیواره گیا
هان بوته ای ویا درخت كاشته شود.
-
عرض سكوها بستگی به زمین دارد .هرچه شیب زمین كمتر
باشد عرض سكو باید بیشتر شود.عرض سكوها از 1 تا3 متغیر
است .
|
